MET DIE SNOET DIEP IN DIE TROG

Geskryf deur Dirk Uys,

As Suid-Afrikaners het ons al blasé geraak oor berigte ten opsigte van korrupsie binne staatsdepartemente en ook op plaaslike regeringsvlak. Die semi-staatsinstellings maak egter toenemend ’n entoesiastiese bydrae in hierdie verband en beland sodoende onder die vergrootglas.

Die huidige Eskom-krisis het sedert gister vir my ’n heel praktiese dimensie aangeneem. Die instansie in die Vaaldriehoek waar ek werk is naamlik al van gisteroggend sonder krag. Niemand weet hoe lank dit gaan duur nie en die munisipaliteitsfone word nie beantwoord nie.

Eintlik is dit simbolies van die drama wat hom tans by Megawattpark afspeel. Die een oomblik was Jacob Maroga nog die grootbaas, die volgende oomblik het hy bedank, en so het die absurde verhaal dae voortgeduur. Volgens die nuutste inligting het senior bestuurslede die Eskom uitvoerende hoof in ’n brief boonop daarvan beskuldig dat hy nuus oor die instansie se astronomiese tariefverhogings met opset teruggehou tot ná die algemene verkiesing vroeër vanjaar, ten einde nie die ANC se kans by die stembus te beduiwel nie.

Sowat twee weke gelede het Maroga ’n strategiedokument vir Eskom opgestel. Hierin erken hy dat Eskom hulle kontantvloei-situasie erg onderskat het. “Die huidige realiteit van ons kontantvloei bewys dat ons siening van vier jaar gelede erg onakkuraat was. As ons nie die hoofoorsake van hierdie gebrek dissekteer en doeltreffend korrigeer nie, gaan ons dit (die fout) herhaal, tot nadeel van die land.”

In plaas van om self ten minste ’n gedeelte van die blaam te neem vir wat binne die instansie verkeerd gegaan het, kla Maroga dan in die dokument oor die gebrek aan openlikheid en deursigtigheid binne Eskom. Daar word te veel staatgemaak op konsultante om die werk gedoen te kry. “Die sienings van wit deskundiges van buite dra meer gewig in sekere kringe as die opinies van ervare swart bestuurders,” meen hy verder. Hy kla dat daar nog nie genoeg swart bestuurders aan boord is by Eskom nie en verwys na “tegnokratiese arrogansie, ’n apartheidstyl toesighouermentaliteit, gebrek aan deursigtigheid en geheimhouding.” En dan die finale hou: “Eskom kan nie binne die nuwe demokrasie funksioneer sonder ’n fundamenteel geherstruktureerde kultuur nie.”

Dit is interessant dat Maroga nie eenmaal na homself en sy gebrekkige leierskap verwys nie. Dit is immers onder sy septer dat die land verlede jaar biljoene rande se verliese gely het weens grootskaalse kragonderbrekings. In enige Europese land of die VSA sou so ’n amptenaar uit skaamte in sy swaard geval het. Maar nee, Maroga het rustig voortgegaan en selfs verlede jaar ’n allemintige 27% salarisverhoging vir sy onbekwaamheid ontvang.

Volgens Maroga en sy ondersteuners is die hoofsondebok hier die gerieflike verskoning van rassisme, asook Eskom se sogenaamde onvermoë om by die “nuwe demokrasie” aan te pas. Die feit dat soveel konsultante gebruik word, is vir enige leek voor die hand liggend. Die gebrek aan ervaring in die organisasie noodsaak die aanstelling van blanke deskundiges, dieselfde persone teen wie Maroga egter te velde trek. Indien Maroga ’n poging aangewend het om die ervare blanke amptenare in die organisasie te behou, was daar nie vandag ’n noodsaak vir hulp van buite nie.

Maroga het hom veral verset teen die aanbevelings van Susan Olsen, Amerikaanse energiedeskundige, wat hom ses maande voor verlede jaar se elektrisiteitskrisis gewaarsku het oor die faktore wat die instansie kon laat ineenstort. Maroga maak haar verslag in sy strategiedokument van nou die dag egter af as tipies van die “wit toesighouer fenomeen” by Eskom.

Hy is natuurlik heftig gesteun deur die Black Management Forum en die ANC-jeugliga, wat almal rassisme bygesleep het in hulle steun aan die Eskom-baas.

Binnekort moet Eskom die nodige fondse vind vir hulle R385 miljard uitbreidingsprogram. Die feit dat die Eskom-raad en die regering nie meer ’n behoorlike verstandhouding het nie, kan ernstige gevolge vir die energieverskaffer hê. Groot instansies sal huiwerig wees om in hierdie konteks geld aan Eskom te leen.

Bobby Godsell, wat ’n onkreukbare reputasie in die sakewêreld het en op grond van sy ervaring die organisasie uit die huidige chaos kon help, het bedank omdat hy nie kans gesien het om met hierdie sirkus aan te gaan nie. Op 23 Oktober nog het hy tydens ’n vergadering met die Eskom-raad sy kommer uitgespreek oor Maroga en sy bestuur wat nie die mas opkom nie. Het iemand geluister?

Ook binne die ander semi-staatsinstansies gaan dit beroerd: die afgelope paar dae berig die koerante oor moeilikheid tussen die direksie van Krygkor en Sipho Thomo, hulle arrogante uitvoerende hoof, SAA het ’n waarnemende uitvoerende hoof nadat Khaya Ngqula moes bedank weens korrupsie, Transnet het ook ’n waarnemende voorsitter én waarnemende uitvoerende hoof, Siyabonga Gama, voormalige hoof van Transnet se spoorvrag-afdeling, staar klagtes van korrupsie in die gesig en die SABC is op soek na ’n nuwe baas nadat die voormalige kaptein van die sinkende skip, Dali Mpofu, belastingbetalers R11 miljoen aan ’n sakgeldjie vir die pad gekos het. Skynbaar gaan ons boonop voortaan ekstra belasting moet betaal om te vergoed vir die miljoene wat onbekwame amptenare by die SABC gemors en gesteel het.

Dan is daar ook die geval van die mynmaatskappy Foskor, ’n filiaal van die regeringsbeheerde Nywerheidsontwikkelingskorporasie (NOK). Alhoewel swart ekonomiese bemagtigingswette nie op die staat van toepassing is nie, verkoop die instansie tans 26% van Foskor aan swart ekonomiese bemagtigingsgroepe, terwyl NOK dit 100% finansier. Die varke se snoete is al so diep in die verkrygingstrog dat hulle dit beswaarlik weer gaan uitkry.

Soos Rhoda Kadalie vroeër vandeesweek in Beeld opgemerk het toe sy ’n “kameraad” aangehaal het : “Onder Mbeki was dit korrupsie; onder Zuma is dit doodgewoon plundering.”

Al meer politieke kenners en joernaliste gebruik deesdae die uitdrukking “mislukte staat” (failed state) ten opsigte van Suid-Afrika. Die huidige onbekwame dwase wat die regering tot bankrotskap en stilstand dryf, gaan maar net keer op keer deur dieselfde soort imbesiele met identiese onbekwame optrede vervang word, natuurlik op instruksies van die ANC se interne ontplooiingskomitee. Het dit dan nie tyd geword vir “die toesighouers” om daadwerklik terug te keer tot die toneel nie?